ENERGIA
AURKIBIDEA
1 . Energia : - Definizioa ……………………………………1 Orria
- Energia Motak ……………………………………1 eta 2 Orria
2. Energiaren propietateak :
- Transferentzia …………………………………… 2 Orria
- Transformazioa ……………………………………..2 Orria
- Energia kontserbazioaren printzipioak ……………..2 Orria
3. Energia iturriak eta energia beharren aldaketa historioan zehar
………………………………………………………………………….2 Orria
4. Energia iturrien sailkapena :
* Berriztagarriak : - Ikatza …………………………………3 Orria
- Petroleoa ……………………………..3 Orria
- Gas Naturala ………………………….4 Orria
- Nuklearra ……………………………..4 Orria
* Berriztagarriak : - Hidrauliakoa …………..4 Orria
- Mareak eta olatuen
Energia …………5 Orria
- Eguzki Energia ………………………5 Orria
-Eoliakoa ………………………………..5 Orria
- Biomasa ……………………………….6 Orria
- Geoterkimoa ………………………… 6 Orria
5. Mareak eta olatuak sakondu ( zer den , nondik datorren ,..) 6 Orria
6. Zentral elektrikoa zer den ………………………………………7 Orria
7. Energia erabilera iraunkorra …………………………………… 7 Orria
8. Bibliografia ………………………………………………………….8 Orria
ENERGIA
1 . Energia
- Definizioa
Energia , da bere burua edo beste material bat eraldatzeko kapazidadea duen gorputza .Eraldatu , transformatu , aldatu egin dezake . Energia mora asko daude .
- Energia motak :
* Energia mekanikoa :
Energia mekanikoan barruan 2 energia mora dadue , Energia zinetikoa eta Energia potentziala .
* Energia zinetikoa :
Higitzen diren masa artzen duen espazioko elementu oro har da . Erlazionatuta dago HIGIDURAREKIN .
* Energia potentzionala :
POSIZIOAREKIN erlazioa du , eta honen barruan bi mota beiztu dezakegu :
* Energia potentzial grabitatorioa :
Lurretik altuera jakin batera egoteagatik gorputzak duen energia da .
* Energia Potentzial elastikoa :
Gorputz elastikoak duen energia mota da , konprimituta edo tiratua dagoenean .
* Energia elektrikoa ;
Korrente elektrikoa duen energiak , aparatu edo entxufe batera egon behar du konektatuta , elektroi negatiboak eta positiboak ibili behar dira eroalearen barruan .
* Energia erradiatzailea edo elektromagnetikoa :
Ikusi ezin ditugun izpiekin transmititzen diren izpiak edo uhinak dira , adibidez : eguzkiaren izpiak , irrati uhinak , izpi ultramoreak , etab .
* Energia kimikoa :
Erreakzio kimikoetan trukatzen den energia da . Erreakzio kimikoetan hasierako substantziak beste konposizio bateko substantziak bihurtzen denean esan genezake energia kimikoa dela .
* Energia Termikoa :
Materia osatzen duten partikulen higiduraren eraginez sortzen da , temperatura altuan dagoan gorputzak temperatura baxuan dagoenak baino energia termikoa handiagoa bada energia terkikoa deritzo , adibidez : Sua .
* Enerkia nuklearra :
Substantzi erreakzio guztiak dira , atomo horiek oso suntsikorrak dira , adibidez bonba atomikoak energia nuklearra botatzen dute kontrolik gabe .
2 . Energiaren propietateak :
* Transferentzia :
Enerdia transefentzia da leku batetik beste leku batera pasatzen den energia , adibidez tenista batek bere besoan egiten duen indarra erraketera pasatu eta ondoren pelotara pasatzen da .
*Transformazioa :
Energia transformazioa da energia eraldatu egiten dela guk (gizonak) egindako eraldaketarengatik . Adibidez , ura , gasa bihurtzen da eta gas ori erregaian , ikusten da nola ura azkenean erregaian bukatzen duela .
*Energia kontserbazioaren printzipioak :
Guztiko energia kantitateak konstantea irauten du .Beraz energia ez da ez sortzen ez desagertzen , transformatu edo transferitu besterik ez du egiten . Baieztapen horri energiaren kontserbazioaren pintzipioa deritzo.
3. Energia iturriak eta energia beharren aldaketa historioan zehar :
Eenrgia orain dela miloika urte erabili izan da , urteak pasatzen joan ala , energia iturriak abusatzen joan gara . Orain dela urte asko , petroleoa ez zen asko erabiltzen (ia ezer) baina urteak joan ala , areagotu egin da. Gaur egun petroleoa bukatzen ari da eta arazoak sortzen asid ira zeren petroleoatik asko ateeratzen da adibidez : querosenoa , gasoleoa , gasolina , etab eta okerrena asko kutxatzen duela da .Orain berriz , hau da , gaur egun gas naturala erabiltzen da lehen baino askos gehiago , energia nuklearra ez da asko erabiltzen , energia berriztagarriak lehen bezala , eta ikatzaren erabilpena areagotu egin da % 2 .
3. Energia iturrien sailkapena :
- Berriztaezina : - Ikatza
Ikatza , lurpetik ateratako harri mota erre daiteken bat da .Ikatza orain dela urte askotan erabiltzen zen trenek ibili zezaten baina urteak joan ala %2ª handitu da .
- Berriztaezinak : - Petroleoa
Petrolioa substantzia erregaia da, beltza eta likatsua . Bere jatorrian substantzia organikoen deskonposizioadago, bizitzeko airerik behar ez duten mikrobioen eraginez gertatzen dena(anaerobioak). Petrolioa duela hainbat milioi urte sortu zen, fosil bihurtu ziren animalia eta landareetatik abiatuta. Esaten dute petroleoak beste 120 urte iraungo duela gehiago eta onderen agortu egingo dela .
- Berriztaezinak : - Gas Naturala
Gas naturala energia berriztaezin bat da , agortzen denean agortuta dago. Gas naturala lurpetik ateratzen den gas nahasketa bat da metanoa , butano aedo propanoa , Petroleo hobien hondoan aurkitua .
- Berriztaezina : - Nuklearra
Nukleoaren fisioaten bidez lortzen da Uranioa , uranio energia kantitate handiak ematen duen elementu bat da .Oso uraneo gutxi behar da energia kantitate handia lortzeko .Erreakzioa arazo handia bihurtu da , oso kutsakorra delako , horregatik arradioaktibitatearen arriskuak central nuklearretan gertatzen dira eta segurtasun neurri zorrotzak hartzera behartzen gaitu .
- Berriztagarriak : - Hidraulikoa
Energia hidraulikoa , ibai eta ur – jauzietako indarraren energia zinetikoa eta energia potentziala aprobetxatuz lortzen da .Energia hidraulikoa batik bat central hidroelektrikoetan energia elektrikos lortzeko erabiltzen da
- Berriztagarriak : - Mareak eta olatuen energia
Mareen eta olatuen energia da , olatuen mugimendua eta itsasaldiak aprobetxatzen dituen energia .Energia elektrikoa egiteko sortu zen , baina oraindik ez dago oso garatua .Eremu konkretuetan bakarrik erabili daiteke .Istalazioak oso handiak eta garestiak dira , ez due batere kontsumitzen .
- Berriztagarriak : - Eguzki energia
Eguzkia da energia-iturri nagusia. Eguzki-energia lurrera iristen da eta berotu egiten du. Landare berdeek zuzenean aprobetxatzen dute eguzki energia hazteko. Eguzki-energiak itsasoetako ura berotzen du eta lurrundu egiten da;ondorioz hodeiak sortzen dira eta gero euria. Euriaren ur honekibaiak sortzen ditu. Ibaietako uraren energia zentral elektrikoetan aprobetxatzen da elektrizitatea sortzeko. Gaur egun , plaka solarrak daude eta balio dute etxeak berotzeko ( kalefazioa ) bezala , baina ezer kutsatzen .
- Berriztagarriak : eolikoa
Haizearen energia aprobetxatu egiten da energia elektrikoa bihurtzeko .Haize errota berezi batzuk dira .Ez du kutsatzen ezta ere hondakinak sortu .Asko kostatzen dute .
- Berriztagarriak : - Biomasa
Biomasaren energia konposatu organikoetatik sortuta dago .Biomasaren jatorria leku askotatik etor daiteke adibidez : animalia-hondakinetatik. Biomasa zuzenean erabil daiteke errekuntzarako ( egurra ). Biomasa hondakin biodegradagarriak soilik sortzen dituen energia – iturri bat da .
- Berriztagarriak : - geotermikoa
Lurraren barrenetik sortutako energia da .Energia geotermikoa sortzeko oso temperatura handiak behar dira sakonera txikian , hórrela soilik aprobetxa baitaiteke berez sortutako ur beroa edo ur lurruna .Energia geotermikoa berriztagarria da eta ez du hondakinak sortzen .
5 . mareak eta olatuak ( Sakondu )
Olatuen mugimendua eta itsasaldiak aprobetxatzen dituen energiari Marea-energia deitzen zaio . Energia elektrikoa sortzeko prestatua dago , baina oraindik, ez dago oso garatua . Ozeanotako ura hondakinik sortzen ez duen energia – iturri garbia bada ere , ezaugarri jakin batzuk dituzten itsas eremuetan soilik erabil daiteke . Marea- energia instalazioak oso handiak dira eta diru asko balio dute . Marea-energiaren helburua ,energia erabilgarria lortzea da eta tempetatura – aldeak aprobetxatuz , uraren temperatura hotzagoa baita itas ondoan azalean baino . Marea-energia itsasotik dator eta konsistitzen du olatuen indarrarekin elektrizitatea sortzea . itsasmailaren aldaketa aprobetxatzen duena turbinak mugitu eta honen bidezenergia elektrikoa sortzeko. Hori egiteko era desberdinak daude, adibidez, mareen energia erabiltzea.
6 . Zentral elektrikoa zer den
Zentral elektrikoaetan energia-iturri jakin batetik datorren energia elektrizitate bihurtzen duena da . Hainbat motatako central elektrikoak daude , turbinak mugiarazteko erabiltzen den energia iturriaren arabera .Zentral elektrikoaren funtzioa da edozein energia mota artu eta energia horrek prozesu bat egitea , eta prozesua bukatzean hasierako energia , elektrizitatea bihurtu .
7 . Energiaren erabilera iraunkorra
Gaur egungo kontsumoak bi oinarri handi ditu , lehenengoa energia- kontsumoaren erregai fosilen erabilpena da eta bigarrena , energia elektrikoaren ekoizpena . Honek bi arazo sortzen ditu :
* Erregai – erreserbak agortzea .
* Ingurunema kutsatzea , eta berotegi –efektua areagotzen duten gasak isurtzea .
Arazo bi hauek konpontzeko funtsezkoa da energia – berriztagarriak erabiltzea .
8. Bibliografia
Guk aurkitu ditugun informazio iturriak hauexek izan dira : Gure Naturako Liburua eta ere bai Berde Berdea web horria .
